1) Εφόσον αποχωρήσει από την κυβέρνηση ο κ. Καμμένος πριν από την εισαγωγή της Συμφωνίας των Πρεσπών προς κύρωση στη Βουλή, η κυβέρνηση χάνει τη δεδηλωμένη; Ποιες είναι οι συνταγματικές επιπτώσεις μίας τέτοιας κίνησης;
Το πρώτο που πρέπει να επισημανθεί είναι ότι ο όρος «δεδηλωμένη» χρησιμοποιείται εντελώς λανθασμένα στον δημόσιο διάλογο, όχι μόνο σήμερα αλλά και γενικότερα. Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό οφείλεται σε άγνοια αλλά ουκ ολίγες φορές η σχετική επίκλησή της γίνεται προσχηματικά. Ας δούμε όμως το θέμα ειδικότερα:
Η αρχή της δεδηλωμένης αποτέλεσε ιστορικά το πρόπλασμα του κοινοβουλευτικού συστήματος και εξακολουθεί να είναι μια σημαντική πτυχή του, σε ό,τι αφορά όμως τον σχηματισμό της κυβέρνησης και όχι την παραμονή της στην εξουσία. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα τεκμήριο, σύμφωνα με το οποίο σε μια προεδρευόμενη κοινοβουλευτική Δημοκρατία ο Πρόεδρος δεν διορίζει, μετά από τις εκλογές, την κυβέρνηση κατά το δοκούν αλλά με βάση τα εκλογικά αποτελέσματα. Το τεκμήριο όμως είναι μαχητό, διότι η κυβέρνηση αυτή, στην συνέχεια, πρέπει να λάβει (μέσα σε 15 ημέρες), την εμπιστοσύνη της Βουλής.
Από εκεί και πέρα, όμως, η επιχειρηματολογία περί «δεδηλωμένης» είναι εκτός τόπου και χρόνου, διότι το κρίσιμο πλέον είναι η απώλεια ή μη της εμπιστοσύνης που έλαβε αρχικά η κυβέρνηση. Και αυτό γίνεται, κατά το Σύνταγμα, μόνο με δύο τρόπους: είτε αν δεν λάβει ψήφο εμπιστοσύνης, που ζητεί η ίδια οποτεδήποτε κρίνει σκόπιμο (δηλαδή αν δεν λάβει την πλειοψηφία των παρόντων, που δεν μπορεί να είναι μικρότερη από 120) είτε αν υπερψηφισθεί, από 151 τουλάχιστον βουλευτές, μια πρόταση δυσπιστίας, που υποβάλλεται από 50 τουλάχιστον βουλευτές της αντιπολίτευσης.
2) Σε αυτή την περίπτωση, θα μπορούσε η Συμφωνία των Πρεσπών να ψηφιστεί με λιγότερες από 151 ψήφους;
Ούτως ή άλλως, από συνταγματική άποψη δεν απαιτούνται 151 ψήφοι. Αυτό που απαιτείται είναι η συνήθης πλειοψηφία για την κύρωση διεθνών συνθηκών, δηλαδή η πλειοψηφία των παρόντων, που δεν μπορεί να είναι μικρότερη από 75.
Τυπικά, λοιπόν, η ψήφιση της διεθνούς συμφωνίας μπορεί να γίνει και από μόνη την κυβερνητική πλειοψηφία του ΣΥΡΙΖΑ, αν υπάρξει απλώς αποχή ενός αριθμού βουλευτών. Ουσιαστικά, ωστόσο, είναι φανερό ότι η απόφαση για ένα τόσο σοβαρό ζήτημα, το οποίο ταλανίζει επί δεκαετίες τη χώρα μας, απαιτεί πολύ ευρύτερη δημοκρατική νομιμοποίηση και άρα δικαιολογημένα ο πρωθυπουργός έθεσε σαν πολιτικό (και όχι συνταγματικό) όριο την υπερψήφιση από τουλάχιστον 151 βουλευτές.
3) Ποια τα σενάρια για πιθανή κυβέρνηση μειοψηφίας; Μπορεί και για πόσο καιρό να σταθεί με λιγότερους βουλευτές και θα πρέπει να ζητήσει την επαναβεβαίωση της εμπιστοσύνης της Βουλής ή όχι;
Συνταγματικά, ο όρος «κυβέρνηση μειοψηφίας» είναι επίσης λάθος. Το σωστό είναι «κυβέρνηση ανοχής», που συνιστά μια απολύτως θεμιτή, κατά το Σύνταγμα, μορφή κοινοβουλευτικής κυβέρνησης, όπως άλλωστε δείχνει και το παράδειγμα πολλών ευρωπαϊκών χωρών. Ως εκ τούτου, η απώλεια της απόλυτης πλειοψηφίας –την οποία πολλοί αποκαλούν εσφαλμένα «απώλεια της δεδηλωμένης»– σε καμία περίπτωση δεν σημαίνει, από μόνη της, και πτώση της σημερινής κυβέρνησης. Τα δε περί «συνταγματικού εθίμου» ή «συνθήκης του πολιτεύματος», που ακούσθηκαν, ουδόλως ευσταθούν, διότι όχι μόνον δεν έρχονται να καλύψουν κάποιο κενό του συνταγματικού κειμένου αλλά επιπλέον βρίσκονται και σε πλήρη αντίθεση με ρητές διατάξεις του. Όπως, λοιπόν, το 2012 σηματοδότησε, χωρίς κανένα συνταγματικό πρόβλημα, την απαρχή των κυβερνήσεων συνεργασίας έτσι και το 2019 μπορεί να σηματοδοτήσει, επίσης χωρίς κανένα συνταγματικό πρόβλημα, την απαρχή των κυβερνήσεων «ανοχής».
Όλα τα άλλα αποτελούν απλώς πολιτικές αξιολογήσεις, οι οποίες, βέβαια, είναι απολύτως θεμιτές, αρκεί να μην περιβάλλονται, παραπλανητικά, τον μανδύα της συνταγματικής επιταγής. Διότι τότε απλώς επαναλαμβάνεται το γνωστό μοτίβο του συνταγματικού λαϊκισμού, που ως γνωστόν βαφτίζει με μεγάλη ευκολία «αντισυνταγματικό» οτιδήποτε με το οποίο διαφωνεί πολιτικά…
Συνέντευξη στην Real News, 13.1.2019
